بادهاي ۱۲۰ روزه كه با آغاز گرما پديد مي‌آيند و گاهي بيش از اين مدت بخش‌هايي از استان سيستان و بلوچستان را تحت تاثير قرار مي‌دهند و از بستر تالاب هامون عبور مي‌كنند، مي‌توانند باعث حركت شن‌هاي روان و خيزش گرد و غبار در اين منطقه شوند.
به گزارش ايسنا، بادهاي معروف به بادهاي ۱۲۰ روزه سيستان و بلوچستان - كه در همه جاي دنيا به عنوان يك مقوله خاص هواشناختي قلمداد مي‌شود- اختلاف فشار هوايي است كه در مرز مشترك ايران و افغانستان باعث شكل‌گيري طوفان‌هاي شديدي با سرعت‌هاي بالا در منطقه سيستان مي‌شود. اين بادها بيشتر شمال استان سيستان و بلوچستان را تحت تاثير قرار مي‌دهد و روي بستر تالاب هامون و منطقه سيستان شروع به فعاليت مي‌كند.
بادهاي ۱۲۰ روزه در تابستان هر سال اتفاق مي‌افتد و معمولا از اواخر ارديبهشت ماه آغاز و تا پايان شهريور و اواسط مهرماه به طول مي‌انجامد. يكي از كانون‌هاي اصلي ايجاد گرد و غبار تالاب‌هاي خشك شده‌اند بنابراين خشك بودن تالاب هامون كه در مسير بادهاي ۱۲۰ روزه قرار دارد در وقوع گرد و غبار استان سيستان و بلوچستان بسيار تاثيرگذار است.
تاثير اين بادها ممكن است در برخي سال‌ها شديد و در برخي سال‌ها كمتر باشد كه به‌طور قطع ميزان آبدار بودن تالاب هامون و رطوبت دشت و اراضي سيستان در شدت گرد و غبار منطقه تاثير مستقيم دارد. در سال‌هايي كه بستر هامون خشك بوده، پديده گرد و خاك نيز شديدتر بوده است.
پديده گرد و غبار مي‌تواند منشا خارجي و داخلي داشته باشد و به گفته كارشناسان حوزه گرد و غبار تا حدودي منشاهاي داخلي آن شناخته شده‌اند اما زمان و چگونگي فعال شدن اين منشاها بستگي به ميزان بارندگي و ذخيره آب در تالاب‌ها دارد. از اين رو تعداد دفعات خيزش، شدت و محل وقوع گرد و غبار تابع الگوي بارشي سال گذشته است.
ضياالدين شعاعي – كارشناس گرد و غبار- به ايسنا گفته بود: بخشي از گرد و غبار شرق كشور مربوط به كف تالاب هامون است كه متاسفانه ۱۰ تا ۱۵ سال خشك شده بود.
تالاب هامون از سه بخش هامون «صابوري» در شمال سيستان، هامون «پوزك» كه ۹۰ درصد آن در كشور افغانستان و ۱۰ درصد آن در ايران است و هامون «هيرمند» تشكيل شده است كه در زمان‌هاي فراواني آب اين سه بخش به يكديگر مي‌پيوندند و درياچه مشترك هامون ميان كشورهاي ايران و افغانستان را تشكيل مي‌دهند.
وضعيت كانون‌هاي گرد و غبار براساس تاثيري كه بر شدت گرد و غبار دارند به سه دسته شديد، متوسط و كم تقسيم‌بندي مي‌شوند و مي‌توان براي هر بخش از اين كانون‌ها اقدامات خاص خود را در نظر گرفت كه از جمله مهم‌ترين آن‌ها مي‌توان به تقويت پوشش گياهي و تامين به‌موقع و به اندازه حق‌آبه تالاب‌ها اشاره كرد. درصورتي كه حق‌آبه تالاب هامون به‌موقع و به اندازه كافي تامين شود، از درصد گرد و غبار منطقه سيستان كاسته خواهد شد.
گرچه تا پايان خرداد ماه سال ۹۹ تقريبا كمتر از ۵۰ درصد مساحت هامون‌هاي سيستان آبگيري شده بود اما امسال تالاب هامون به‌دليل كاهش چشمگير بارش‌ها ورودي چنداني نداشته و احداث سد كمال خان در ولايت نيمروز در نزديكي مرز ايران و در مسير رودخانه هيرمند به نگراني‌ها درباره وضعيت اين تالاب افزوده است.
تالاب هامون علاوه‌بر نقش معيشتي كه براي جوامع محلي دارد يك كولر طبيعي به‌حساب مي‌آيد كه براثر عبور جريان بادهاي ۱۲۰ روزه سيستان از بستر آن جريان هوا را خنك مي‌كند اما خشك شدن آن نه تنها باعث از بين رفتن اين كاركردها مي‌شود بلكه اين تالاب با ارزش را به كانون گردوغبار تبديل مي‌كند.
